Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

Edikasyon Bileng Ayiti: Teyori e Pratik
Educación Bilingüe en Haití: Teoría y Práctica

Emmanuel W. Védrine

Kreyòl-DeutschKreyòl-EnglishKreyòl-EspañolKréyòl-Français

Photo: Courtesy Védrine Creole Project.

MATERYÈL EDIKATIF POU PWOGRAM BILENG AYISYEN
TEACHING MATERIALS FOR HAITIAN BILINGUAL PROGRAMS

Articles & Essays • Articles related to politics • Bibliographies • Bilingual Programs & Bilingual Teching MaterialsBook Review • Civics • Comments • Conference & PresentationCorrespondences • Debate • Dictionaries & Lexicon • Editing & Translating • Education in Haiti & in Diaspora • Flora & Fauna • Gallery • General subject  • Grammar • History & GeographyInterviews • Jokes • Novels & Short stories • Orientasyon & Formation TrainingPoetry • Proverbs • Reserarch on Potomitan •  Riddles • Sketch • Sociolinguistics

* * *

Articles & Essais • Articles liés à la politique • Bibliographies • Programmes Bilingues & Matériels Didactiques BilinguesCompte rendu /Critique (de livre)Civique • CommentairesConférence & PrésentationCorrespondance • DébatDictionnaires & LexiquesÉdition & TraductionÉducation en Haïti & dans la DiasporaFlore & FauneGalerieSujet généralGrammaireHistoire & GéographieInterviewsBlaguesRomans & RécitsSéance d’Orientation & FormationPoésieProverbesRecherche sur PotomitanDévinettesPiécette • Sociolinguistique

* * *

Atik & Esè • Atik ki an rapò ak politik • Bibliyografi • Pwogram Bileng & Materyèl Didaktik Bileng Kritik (sou) LivSivikKòmantèKonferans & PrezantasyonKorespondansDebaDiksyonè & LeksikEdisyon & TradiksyonEdikasyon an Ayiti & nan DyasporaFlòr & Fonn (flora & fauna) • GalriSijè jeneralGramèIstwa & JewografiEntèvyou • Blag • Woman & Istwa kout (Resi) • Seyans Oryantasyon & FòmasyonPweziPwovèbRechèch sou Potomitan • Devinèt • PyesètSosyolengwistik

* * *

Novanm 2019 : November 2019
Mizajou 13 novanm 2019 : Actualizado 13 de noviembre de 2019

Nou p ap ka vrèman rive gen yon bon jan pwogram bileng nan lekòl Ayiti ak yon dal teyori k ap ekri an fransè sèlman sou sa, san oken modèl pratik pou gade (tèlke pa egzanp ouvraj bileng edikatè yo ka pwodui kòm materyèl pedagojik).

 

No podemos realmente tener un verdadero programa bilingüe en las escuelas haitianas con muchas teorías escritas solo en francés, sin ningún modelo práctico  para mirar (por ejemplo, textos bilingües que los educadores pueden producir como materiales de enseñanza).

Avan n ale pi lwen nan refleksyon nou, n ap di san yon vrè refòm nan edikasyon an Ayiti, tout sa nou ta pwopoze pou fèt nan domèn sa a ap enposib pou reyalize. Ki wòl lang matènèl la dwe jwe nan edikasyon? Nou santi atik sa a ta manke yon ti sèl ak epis si n ta kite kesyon enpòtan sa a dèyè avan n ta kòmante plis sou reyalite lengwistik la an Ayiti.

 

Antes de avanzar en nuestro pensamiento, queremos decir que sin una reforma de la educación en Haití, todo lo que proponemos hacer en esta área será imposible de lograr. ¿Qué papel juega la lengua materna en la educación? Creemos que este artículo echaría de menos sal y especias si dejamos atrás esta importante pregunta antes de comentar más sobre la realidad lingüística en Haití.

Rechèch montre ke timoun tout kote aprann pi byen nan lang matènèl yo. Men tou, lè n ap fè fas ak sitiyasyon lengwistik nan diferan andwa nan lemond, nou pa ka gade tout bagay nan nivo teyorik sèlman; kote pratik la enpòtan tou.

 

La investigación muestra que en todo el mundo, los niños aprenden mejor en su lengua materna. Pero también, frente a la situación lingüística en diferentes partes del mundo, no podemos mirar solo al nivel teórico; el lado práctico es importante también.

Nan ka Ayiti (yon sitiyasyon diglosik oubyen sitiyasyon lengwistik Ayiti se yon diglosi1), li pa konplike konpare ak kote nou ta jwenn plizyè gwoup etnik (tankou nan plizyè peyi an Afrik) ki pale diferan lang pandan y ap viv nan yon sèl peyi. Yo ta sèvi ak yon lang nasyonal (kit se arab, anglè, espayòl, fransè, pòtigè, oubyen swahili) ki ka yon lang veyikilè alafwa nan domèn edikasyon, medya e gouvènman pou tout moun. Pou Ayiti, pa kont, sèl lang ki ini tout Ayisyen, se kreyòl (Konstitisyon 1987).

 

En el caso de Haití (una situación diglosica o una situación lingüística que es una diglosia1), la comparación no es complicada con los lugares donde habría muchos grupos étnicos (como en muchos países de África) que hablan diferentes idiomas mientras que viven en el mismo país. Pueden uzar un idioma nacional (que sea árabe, inglés, francés, portugués, español o swahili) que podría ser una lengua franca tanto en el campo de la educación, de los medios de comunicación y en los asuntos de gobierno para todos. Para Haití, por el contrario, el único idioma que une a todos los Haitianos es el criollo (la Constitución de 1987).

Lengwistikman palan, kreyòl se lang ki ini tout ayisyen (kòm lang matènèl, kèlkeswa apatenans sosyal yo). Men malgre lojik sa a, enfliyans kolonyal yo toujou rete yon pwalou nan mantalite anpil Ayisyen. Menm si anpil nan yo ta atenn yon nivo avanse lekòl, lespri yo poko reyèlman dezantòtye etan pèp (pou valorize sa ki apateni a yo kòm eritaj istorik,  kiltirèl e lengwistik).

 

Lingüísticamente, el criollo (kreyol) es el idioma que une a todos los Haitianos (como lengua materna, independientemente de su clase social). Pero a pesar de esta lógica, las influencias coloniales siguen siendo una pesada carga en la mente de muchos Haitianos. Aunque muchos de ellos llegarían lejos a la escuela, su espíritu no se ha liberado realmente como pueblo (para valorar legados históricos, culturales y lingüísticos).

Nan travay rechèch nou, valorizasyon lang kreyòl la enpòtan pou nou pandan n ap fè wout pou debleye blokis lengwistik yo pou ta rann edikasyon aksesib a tout moun. Travay dekolonizasyon mantalite yon pèp ki sibi diferan kolonizasyon pandan senksan ane pa yon travay piti. Premyèman, yon revolisyon sikolojik ta dwe fèt kay pèp sa a pou libere lespri l. Nou eseye panse sou tout ang posib pou atenn objektif nou.

 

En nuestra investigación, la valorización del idioma criollo es importante para nosotros, al tiempo que liberamos bloques lingüísticos para que la enseñanza sea accesible para todos. La descolonización de la mentalidad de los pueblos que han experimentado diferentes asentamientos durante quinientos años no es fácil de cancelar. Primero, una revolución psicológica es necesaria para que estas personas se liberen. Tratamos de pensar en todas las formas posibles de alcanzar nuestra meta.

Pou antre nan reyalite edikasyon bileng, nou dwe vin ak modèl bileng kòm echantiyon ekri pou tout moun ka gade yo, epi diskite sou yo. Donk depi nan nivo fondamantal nou panse fò timoun yo ta gen ti liv bileng (kreyòl – fransè, kreyòl – anglè, kreyòl - espayòl). Non sèlman sa pral ede yo pou vin bileng depi byen bonè, men tou pou anpeche yo devlope prejije lengwistik pi devan. Se yon aspè kiltirèl e lengwistik alafwa ke tout edikatè ayisyen ta dwe panche sou sa, lè n konnen se kat lang prensipal (kreyòl, fransè, anglè ak espayòl) ki konekte Ayiti e dyaspora ayisyen an.

 

Para entrar en la realidad de la educación bilingüe, debemos ofrecer modelos bilingües como muestras escritas para que todos puedan verlos y discutirlos. Entonces, desde el comienzo del nivel fundamental, creemos que los niños deben tener folletos bilingües (criollo - francés, criollo - inglés, criollo - español). Esto no solo los ayudará a convertirse en bilingües desde una edad muy temprana, sino también para evitar que desarrollen prejuicios lingüísticos más adelante. Es un aspecto cultural y lingüístico que todos los educadores haitianos deberían pensar, sabiendo que hay cuatro idiomas principales (criollo, francés, inglés y español) que conectan Haití y la diáspora haitiana.

Gen kritik ki ta di: «Kilès ki pral fè travay sa yo?». Premyèman, repons a kesyon sa a se pou reveye konsyans tout edikatè ayisyen sou reyalite lengwistik la an Ayiti, e prejije lengwistik ki te konn fèt pandan plis pase yon syèk sou lang matènèl la, kreyòl.

 

Algunos críticos dirían: «¿Quién hará este trabajo?» En primer lugar, la respuesta a esta pregunta sería sensibilizar a todos los educadores haitianos sobre la realidad lingüística en Haití y los prejuicios lingüísticos que habían existido durante más de un siglo contra la lengua materna, criollo.

Dezyèmman, si leta ayisyen ta vle gen yon pwogram bileng tout bon, sa t ap pran omwen senk ane pou materyèl pedagojik ki an fransè ta tradui an kreyòl (ak èd wot teknoloji, tèlke pa eg : gen vèsyon elektwonik tout materyèl yo, eskane tèks yo pou tradui yo pi rapid otomatikman epi revize e edite tradiksyon sa yo).

 

En segundo lugar, si el gobierno haitiano desea establecer un verdadero programa bilingüe, llevaría al menos cinco años traducir los materiales de enseñanza del francés al criollo (con la ayuda de alta tecnología, por ejemplo: tener la versión electrónica de todos los materiales, escanee manuales para traducir de forma rápida y automática, luego revise y edite estas traducciones).

Ak aplikasyon wot teknoloji nan edikasyon jodiya (nan plizyè peyi nan lemond), li ta pran mwens tan pou fè yon seri travay (nan domèn pwodiksyon materyèl) ki te konn pran plis tan lontan. Men, nan tout bagay, nou pa ka bliye volonte politik.

 

Con la aplicación de la alta tecnología en la educación hoy en día (en muchos países del mundo), tomaría menos tiempo lograr algunos trabajos (en el campo de la producción de materiales) que tomarían más tiempo en el pasado. Pero, en todo, no podemos olvidar la voluntad política.

Se yon tèm enpòtan, lè n ap gade sosyete ayisyen an ki ta pale plis (nan tout nivo) ke fè aksyon. Konsa, nou vle reveye sektè edikatif la pou pa rete inaktif si yo vle wè chanjman. Fò yo pa rete nan jis pale sa ki dwe fèt sèlman, men li enpòtan pou y aprann poze aksyon konkrè kòm modèl ki ka enfliyanse pozitivman.

 

Este es un tema importante, cuando examinamos la sociedad haitiana, habría más discusiones (a todos los niveles) que acciones. De esta manera, queremos sensibilizar al sector educativo para que no permanezca inactivo si quiere un cambio. No deben seguir hablando sobre lo que se debe hacer, pero sería importante tomar medidas concretas como modelos que puedan tener una influencia positiva.

Malgre gwo rechèch lengwistik k ap pibliye jodiya sou kreyòl nan inivèsite aletranje, prejije sa yo, poutan, poko disparèt totalman an Ayiti (kote lekòl, etan premye enstitisyon k ap fòme moun, poko bay kreyòl vrè plas li merite nan edikasyon). Anpil travay rete pou fèt toujou an tèm edikasyon sou tout fòm posib, e pa tout Ayisyen (an Ayiti kou nan dyaspora) ki konsène.

 

A pesar de la gran cantidad de investigaciones lingüísticas publicadas por universidades extranjeras, estos prejuicios no han desaparecido por completo en Haití (donde la escuela como la primera institución que capacita a las personas aún no ha dado al idioma criollo el lugar real en el que se mérito en la educación). Queda mucho por hacer en términos de educación en todos los niveles posibles y por todos los Haitianos interesados ​​(tanto en Haití como en la diáspora).

Nan lòt volè enpòtan atik sa a, nou vle montre distans lang ayisyen an gen tan pakouri pou l konte pami lang Google ka tradui otomatikman nan lòt lang, atravè motè rechèch li. Jodiya, nou pa ka pale de kreyòl epi pou n ta kite wot teknoloji dèyè, an tèm kòman l ka ede rapidman nan kad rechèch lengwistik konpitasyonèl e lòt rechèch lengwistik (tèlke jesyon bank done leksikal, ki esansyèl nan travay redaksyon diksyonè).

 

En la otra parte esencial de este artículo, queremos mostrar la distancia recorrida por el idioma haitiano para estar entre los idiomas que Google puede traducir automáticamente a otros idiomas a través de su motor de búsqueda. Hoy en día, no podemos hablar de criollo y dejar que la alta tecnología regrese, en cuanto a qué tan rápido puede ayudar en la investigación lingüística informática (por ejemplo, la gestión de bases de datos léxicas, esencial para la redacción de diccionarios).

*NÒT : NOTA

  1. DIGLOSSIA. 1983a. Yves Dejean. “Diglossia Revisited: French and Creole in Haiti”. Word. Vol. 34. No 3, pp. 189-273. “…The first part of this study examines the concept of diglossia formulated by Ferguson (1959) as it applies to the language situation in Haiti. The second part analyzes, also in relation to Haiti, the subsequent development and transformation of this concept. The conclusions from this analysis are not restricted to the theoretical investigation of Creole. They have important practical implications for questions or orthography, literacy, orientation and goals of primary and secondary schooling, the methodology of teaching and learning French, and the appropriate way of discussing language problems with a Haitian audience.” (Ref. in An annotated Bibliography on Haitian Creole, 2003).

DIGLOSSIA. 1983a. Yves Dejean. “Diglossia Revisited: French and Creole in Haiti”. Word. Vol. 34. No 3, pp. 189-273. "... La primera parte de este estudio examina el concepto de diglosia formulado por Ferguson (1959), que se aplica a la situación lingüística en Haití. La segunda parte analiza, también en relación con Haití, el posterior desarrollo y transformación de este concepto. Las conclusiones de este análisis no se limitan a la investigación teórica del criollo. Tienen importantes implicaciones prácticas para preguntas u ortografía, alfabetización, orientación y objetivos de la educación primaria y secundaria, la metodología de enseñanza y aprendizaje del francés, y la forma adecuada de discutir los problemas del idioma con un público haitiano ". (Ref. An annotated Bibliography on Haitian Creole, 2003).

Konstitisyon1987 la fè konnen ke se yon sèl lang ki ini tout Ayisyen, kreyòl. Menm Konstitisyon an rekonèt kreyòl kòm yon lòt lang ofisyèl nan menm tit ak fransè. Sitiyasyon lengwistik Ayiti (jiska prezan) se yon diglosi, kote fransè oubyen kreyòl kapab konsidere kòm (yon) lang dominan nan kèk ka. Pa egzanp, pifò dokiman ofisyèl, enkli materyèl pou anseyman, toujou ekri an fransè. Li nesesè pou yo tradui an kreyòl.

 

La Constitución de 1987 estipula que solo un idioma une a todos los haitianos: el criollo. La misma constitución reconoce el criollo como otro idioma oficial de la misma manera que el francés. La situación lingüística en Haití ha sido (hasta ahora) una diglosia donde el francés o el criollo pueden considerarse como un idioma dominante en algunos casos. Por ejemplo, la mayoría de los documentos oficiales, incluidos los materiales didácticos, siempre se escriben en francés. Es necesario devolverlos en criollo.

Genyen tou yon bon valè materyèl pou anseyman an kreyòl (pandan ven dènye ane yo) ki kouvri sik elemantè ak mwayen. E kounyeya, gen tou chèrchè e edikatè ayisyen nan dyaspora k ap devlope materyèl pou pwogram bileng ayisyen (nivo: élemantè, mwayen e segondè). Malgre tout tip aktivite sa yo, vrè chanjman an se nan men gouvènman an li ye; sètadi, non sèlman nesesite pou konstwi lekòl gratis nan tout peyi a, men tou pou pwomouvwa pwogram d anseyman e alfabetizasyon an kreyòl, e eseye travay sou yon pwogram bileng solid.

 

También hay una gran cantidad de materiales didácticos en criollo (en los últimos veinte años) que cubren los ciclos elemantales y medios. Y ahora, también hay investigadores y educadores haitianos de la diáspora que desarrollan materiales para programas haitianos bilingües (niveles: elemental, medio y secundario). A pesar de todos estos tipos de actividades, el cambio real está en manos del gobierno; es decir, no solo la necesidad de construir escuelas gratuitas en todo el país, sino también promover programas de enseñanza y alfabetización en criollo e intentar trabajar en un programa bilingüe sólido.

Jou rèv sa a ta tounen reyalite – lò tout ti Ayisyen ap ka ale lekòl gratis ti cheri, aprann li ak ekri nan lang matènèl yo, metrize l avan y aprann yon dezyèm lang, edikasyon va yon gran pa nan devlopman peyi a, e nan mouvman otantik pou refòm nan edikasyon. Se rèv anpil Ayisyen konsyan ap nouri. (Emmanuel W. Védrine, 2003).

 

El día que este sueño se haga realidad: cuando todos los niños haitianos puedan ir a la escuela gratis, aprender a leer y escribir en su lengua materna, dominarlo antes de aprender un segundo idioma, la educación será un gran paso en el desarrollo del país y el movimiento genuino para la reforma de la educación. Es un sueño alimentado por muchos Haitianos conscientes. (Emmanuel W. Védrine, 2003).

  • Seminè tradiksyon : Seminario de traducción. Lang sib : Idioma de destino -- alman (alemán), anglè (inglés), panyòl (español), fransè (francés), kreyòl (kreyol, criollo haitiano).

* * *

TÈKS ANEKSE : TEXTE ANNEXÉ

FOMBRUN, O. R.

LORQUET, Joël.

RENÉ, Jean Erich.

SHAPIRO, Norma and Adelson-Goldstein.

  • Oxford Picture Dictionary English-Haitian Creole. [Bilingual Dictionary for Haitian Creole speaking teenage and adult students of English. 2nd ed... “4,000 words and phrases are organized thematically within 163 topics. Includes English to Haitian Creole translations of vocabulary throughout, and an extensive index in Haitian Creole at the back of the book. A fully integrated vocabulary development program in American English”].

VALDMAN, Albert.

  • Ann pale kreyòl: an introductory course in Haitian Creole. 2001 (revised ed.). [Bingual manual Creole – English that can be used for learners of both languages : Manyèl bileng kreyòl – anglè ki ka itilize pou moun k ap aprann toulede lang yo]. 

VEDRINE, Emmanuel W.

E. W. Védrine Creole Project, Inc.
Boston, Massachusetts

boule

 Viré monté