Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

Chronique du temps présent

Gloriyé ba Ras Bèbèn

Raphaël Confiant

19. Avril 2010

Ras Bébén

Nou té ka rété pres kolé yonn bò lot, asou lawout Rèdout la, mé nou pa janmen té ni lokazion jwenn vréman lè nou té tibolonm. Epi larmé fè kriyé nou ek nou touvé kò-nou «Fort Desaix» adan an konpanyi yo ka kriyé la «BAMA» (Bataillon d’artillerie et de Marine). Sé té an konpanyi ki té ni apochan 10 kannon ki kanmiyon té ka rédi ek chak simenn, nou té kay anba lamontàn Pèlé pou apwann tiré kannon. Dot lè, yo té ka mennen nou Balata pou apwann tiré mitrayet.

Sé pa sa ki té pli red la. Sa ki té pli red la, pli anmerdan an, sé té rété andidan kazèn-la, ka apwann maché o pa, ka pwopté sé chanm-lan oben ka fè soulié larmé a kléré luil-doliv. Soutou zafè salié drapo blé-blan-wouj la chak bomaten ki té ka fè Marbot (i pòkò té «Ras Bèbèn» an lépok-tala) épi mwen chié toubannman. Chié davwa nou pa té ka santi kò-nou fwansé an pies kalté manniè ek nou pa té kontan fè larmé ek mété linifom fwansé a anlè nou kon lo bann ti kouyon an ki té alantou nou a.

Kifè nou té ka lévé gawoulé pli souvan ki rarman. Nou té ka rifizé lod sé ti kaporal oben sé ti serjan blan an ek sé mésié té ka mandé kòmandan-an fouté nou lajol. An jou, an serjan blan ba an solda neg an kalot, lamenm Marbot épi mwen nou òganizé an manif andidan kazèn-la ki diré pres 2h di tan. Kolonel-la fè kriyé nou, i mandé nou sa nou té lé, nou di’y nou lé i réfòmé nou. I vréyé nou lajol pou an simenn!

Marbot té ni labitid fè mwen ri davwa i té ka espitjé mwen ki manniè i té ka fè tanbou woulé tout lannuit pou ba Aimé Césaire gaz. Kay paran’y ek ta Césaire té kolé yonn bò lot. An lépok-tala, zafè mè Fodfwans-lan té toujou ni an kostim-kravat anlè’y ek té ka déplasé épi an chofè pa té ka plè Marbot pies toubannman. «Fo neg ki la! Fo neg ki la!» i las té ka répété mwen. Epi an jou, an kriz anni pwan mwen, an bomitan «la levée du drapeau», man sòti adan lalinman sé solda-a, man tiré linifom-la anlè mwen ek man voltijé’y atè, man pati-monté lakay paran-mwen. Anbonnè ba mwen an adjidan antiyè kouri lakay paran-mwen, i di yo fok man déviré davwa sé bagn Bordo a ki té ka atann mwen. Man déviré…

Marbot, li, té pli neg-mawon, pli konbatan ki mwen. Chak jou, i té ka goumen épi an gradé. Sa woulé pres pannan 3 mwa épi an jou, yo fè kriyé’y, yo réfòmé’y. Man rété andidan-an mwen yonn mé set mwa apré yo ladjé mwen tou (an tan-tala sèvis militè a té ka dire 1 lanné). Sé a konté di moman-tala Marbot pwan chimen rastafari ek I vini “Ras Bèbèn”. Chak lè nou té ka bité yonn anlè lot an lari, nou té ka konyen pwen-nou ek i té ka di mwen kon sa:

«Tjenbé konbatan! Pa moli ba yo!»

An sel fwa nou pwan tan diskité. Sé té asou zafè rèlijion sé Rasta-a. Man di’y man simié Legba pasé Jézikri ek Ezili-Fréda pasé Laviej-Mari. I pété ri adan gwo bab-la ki té ka manjé pres tout fidji’y la. Mé i pa réponn ayen. I té épi sé timanmay-li a ek madanm-li ki té rasta kon’y. Man té ka wè ki sé dé moun ka wè bon lanmizè, mé adan zié-yo té ni an limiè (limiè lafwa?) ki té ka ba yo fos épi kouraj tjenbé labriz. Man té sav i té vini an poto-mitan adan kominoté rasta a ek adan rèlijion ortodoks la.

Abo chak yonn té ka suiv pwop chimen’y, pwop larel-li, yonn té ka respekté lot. An bagay, an bagay fondal-natal, té ka lianné nou: nou té sav nou pa té fwansé ek nou pa té ké janmen lé vini fwansé pies kalté jou ka vini. Bèbèn té adan chimen l’Etiopi, mwen, man té adan chimen la Kréyolopali, mé omwens nou pies-la, nou pa té adan chimen Blan-an. Lè man apwann lanmò’y, sa pa sipwann mwen. Bèbèn té an neg-mawon: an neg-mawon pa ka viv anchay tan. Davwè i toujou ka goumen, ka goumen, ka goumen, ka débat épi lavi-a, kifè an jou, lavi-a oblijé ba’y an palaviré. Politisien, ti makoumè entélektiel, fo Rasta, moun kon sa ka viv lontan, mé an moun kon Ras Bèbèn, an moun ki vré, chak jou i ka viv, i an danjé. Chak jou, i ka riské ped ta’y la. Ek an final di kont, sé sa ki fini paf et.

Ki Maboya, Legba, Jézikri ek Maldévilen akonpayé nanm Ras Bèbèn jik nan péyi éti sé ayen ki lanmou ki ni!

Raphaël Confiant

crabe

 Viré monté