Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

Nan blok dòmi a

Woman Alakafou
(En pdf ici, 950 KB)

VELASQUES Dominique
(Isaba Djok)

Blok

Extraits

DRIS LAVI

…EK, SE LIMIE YO VREYE ki bay dépa ranplisman sé blok-la. Primié moun koumansé rantré yann dèyè lot, ek anni sé an mitan soukou, asou mak klèté domino sé finet-la, ou té pé rimatjé là nouvo lokatè té anmézonnen. Pou anpil fanmi, sa ki rété la jik jòdi, sou’w wè yo té rivé chapé kòyo adan lakousal an kawtjé tjatja kontel Trénel, Volga oben Tekzako, pou vini-rété adan an kartjé si-tan-telman bodzè kon Ravin Vilenn, sé bondié yonn ki té fè! Pou dot, o kontrè, sa té henki pou an tan selman: anni sé an ti sosé yonn yo té vini fè adan vié kalté pak béton taa, avan (tan pou bel gran paviyon wotéba yo fini péyé) avan yo té kouwi lévé pié-yo ek brennen bonda-yo foutémwalkan di là. Lanjèlié. Tit-la yonn, antouka, té ka fè’w chonjé an ti koté ki nef, ki bel, pres iréyel, ek ki sé rann lavi-a an may mwen fiel. E poutoutbon, sé bel gwan salamanjé, bel gwan lasal, bel gwan balkon, bel pies kabann ek —ou palé, mi!— bel kabiné ek karédouch poslenn, tit-la té ka rhévoké’w; tout nésésè ki té rété an dé lenmen piétè ek bawoufiè ta an sel ti ponyen gwo tjap dépi nanni-nannan. Ek mi jòdijou ti maléré té pé trapé’y, yo tou. Mirak, tjè kontan, soulajman, bénédision, pies pawol pa té twop pou di sa —tonbé ajounou, an lanmen atè…

Wikenn ki rivé, tout lafanmi neg té ka viré sanblé pou pati-ay-fè lavizit nouvo kartjé nef yo; ou té ka wè manman, papa, yich, ek tout paran-ami-é-alié pati-alé aladriv, dé lanmen yo balan, dékatman-yo silon van, tet-yo pann an siel, ek dé grenn koko zié yo an kalech asou joy gran bel sité taa ’té ka vlopé-pwan yo akondi an chouval-bondié anba lafizik-li a… An tan koumansman taa, an bon pa adan chantié-a poko té livré: béton-an té toutouni san penn (o pi bien, anni sé an sel kouch dlo-lapenti-fansantiy yonn yo té ba’y); désèten koté, tout zo fè-a-béton sé blok tjenz met wotè a té ovif toujou; dot koté, an kadriyaj fè-potomitan —doubout, an londjè, oben kòsiè— té ka koré sé dal béton fré a padan yo poko té bien rédi a; anba gwan kous-kouwi flo ek bronzté sé niyaj-la, twa papa léfel djok ek hòkò té doubout ka graté anba bonden siel-la; an bek-yo chak la, an kod-fè lou kon woch-lawviè ek long kon misisipi té ka désann-ranmasé’w owa dow-twa tòpi-béton jòn zabriko ki té ni tonnel djol-yo flijé nan lèrestan grangrann vonmi-yo toujou, oben, dèyè do yonn-dé traktè-pel mastif pasé ayen men élijé a dépasé, o douvan yo éti, épé vié kalkas bouwet kòfi ek agodonm kon pa ni, té dématé fasatè an mitan tè jòn kaka a; an tè foul ek ma labou, ek, soutou-soutou, simen ek tout kalté vié model konchonni (fè wouyé, chiktay tol, tjak bwa, kayas, tèson boutey, klou kochi...) Tout kalté vié model matério ’té ka mò lanvi antann (oben fè zanmi-kanmarad) ek an platpié malabiyé; ek, toupatou’w té pasé, an vié van égri té ka souflé an souflé fantonmas an bouden kòn lanbi flo sé blok-la —akwédi’y sé lé anviolé yo toubannman!

Men tousa té ti-ayen, lakontantman tjè lé lokatè primié rivé té ka défann yo fè chikann. Epi sa yo té za ni laa, sé té kont! Dayè, anni gadé ou té gadé mitan wonzié-yo, ou té za ka sipozé délij lérézité-yo. Toufwazékant, sé lè yonn té jwenn épi lot an lari pou’w té wè manniè koutja yo. Falé té wè sa, wi! Sa té bel bonjou, jantiyes, polites, griyendan, palé fwansé: «…mé kouman, mé sé bien sa man ka di ya! Pa di mwen… sé bien entel… an pos bò... Men wi, aïe bondieu!!!» oben « …mais oui, monsieur-madame, pussque nous sommes lévoises actuelment, iiii!» Chak yonn sé lé an moundèbien. Emab. Frékantab. Ek. Mémorab…

Dé sel bon dézagréman Lanjèlié té ka pwotjiré’w an tan-taa, sé té marengwen ek lapousiè.

Anni sé an mitan sonmey-ou yonn marengwen-an té ka vini ba’w bousol. Tout lannuit, kriyé pwent-zédjwi yo té ka rann ou étik. Ou té abo simen ek limen lowpa ek bégon, kouvè-anwonyonnen kow nan dra’w, sé banboché yo té ka banboché. Lè jou té wouvé, tout piel-ou té ka an brili; anni sé an sel réjiman bowing ou té ka jwenn ka kadriyé anlè sé masonn-an —bonda-yo gwosè sa ek san! Ek bon tap kamikaz sé manmay-la té ka viré pwan séray-yo osi dri: mi ta’w! Mi ta’w! Mi ta’w! Isalop! Men, anni sé sou’w té genyen senn marengwen yonn ou té pé konsivwè ou té chapé an fwa pou bon...

Kantapou lapousiè-a, sa té otan!: mwenn ti dris van ki té souflé, sa té gwo bidim latrilié lapousiè ka lévé; menm-parey ki milimili ti siklòn ka kouri-jwé zwel toupatou an fant katjé-kòridò sé blok-la. Fifin lapousiè-a té ka rantré-pozé toupatou-patou adan kay. Lapousiè! Lapousiè! Lapousiè, an tjou moun! Sa té ka fè épé ti nap djandjanmafoudja anlè meb-ou oben épé ti plontonad léjè ek kotonniè ka kouri séré zié’w anba tout lankonyi lé pi agoch ki ni. Manmay-la té ka mété kòyo an kat zépeng pou goumen kont lapousiè. Men, a fout! annidi sé konsidiré yo pa té fè hak: tan pou dèhè maten, té za ni otan…

Final di kont, an tan-taa, fadé’w té ni koko pa grap épi sé dé pwézon-tala. Men, toutfwazékant, manmay-la ki té za konnet sipoté, té ka kontinié sipòté; sav yo té sav owala tout lojman té kéy ni moun an blok, ek lè enjéniè oliwonnis té kéy koumandé-pasé, marengwen ek lapousiè té ké ayen ki pwan lavol. E poutoulbon, anmizi lé dènié kay an grajak té ka anmwennzi, anmizi loto-baché (omen loto-bonm) té ka désann-débatjé tout ménaj moun, ek léko-falez ki nan kay vid fébli, tout marengwen anni ki mawon anba tab. Sa vini ra kon an neg zié blé! An gran tapizeb vè ek dri pwan kouwi kouvè tout anlè zékal tè jòn lapousiè a akwédi an sousoun manto pwel-bet. Adan an moman, plant vè, flè toutkoulè ek bel gran piéba mastif lévé; yo pwofité jikatan branch-bondjé yo vréyé an sel pengad ba lenfini métalizé lansiel blé a. Sé blok-la, kanta yo, vini bodzè adan bel rhade lapenti fré ek blan kléré yo. Fiè pasé ayen! Pres ensiltan! Kanman sité-a bokanté fidji. Sa fè, majorité louvriyé té ka travay adan trapé biyé palapenn yo. Anni sé bidim kou ta an mas, dézod ta an mato-lari, oben zwiz! ta an touwez-élektrik yonn ki té ka fè’w chonjé konmkwa yann-dé anpami yo té an djoubak toujou. Men, pa yonn pa té ka pran paret an zié’w padan matinen-an. Anni sé pa koté dézè/dézey’dimi yonn yo té ka kasé; las, blan, moltri, an ronyon, fal o van, ka gloubap bi sanndwich lonyon-lanmori ek fos kout machonn dan —an powtè 39 lanmwatié bwè ala balansin nan bout dwet-yo. Atjolman, sa yo té fini dékonstwi pa té lé wè yo an zié ankò: kanman bitako yo té ka dérespekté belté koté-a. Alos, an jou, tout louvriyé pran désizion foukan définitif:

  • Mon konpè, k’koté nap mhanboché aswè-ya?
  • N’poho gen. N’pral gadé-wé apré…

Vini touvé, lanvi-a pwan lé lokatè bay lojman nef yo an ti priz ganm. Konsayéa, chak moun an mèyè té za prévwè an ti pétjil pou sa. Sa fè, ni an périod, ou anni wè an sel balé kanmiyon livréman ka fè lafimen siyonnen sité-ya yonn-dèyè-lot ek san-tjilot: Sizal, Galaksi 17, Lasim, Efira… Chak loto a té ka débatjé an étjip débadè mastok kon piékoubaril. Lapot sé mésié té ka klatjé fò, akwédi frijidè pa té fet pou yo. Katjilasion té ka miksé kalbastet-yo an grif tan douvan kof kanmiyon an (jiskont pou vérifié sa yo té ni pou débatjé), avan yo té lévé-chajé chak sé mapipi kawton an anlè dé zépol yo ek vréyé sa monté anlè an manniè solid ba kliyan-an. Konmen tjilo anlè’w konsa chaklè a, sa té bagay pou trapé an konmision pou Lababad. Men sé livrè-a té sa pwan pokosion-yo: mawoulo sé mésié té koré net-é-pwop owa-anba lonbrik-yo —fal souflé, dé bra kalé…

Owala éti an moun té pou livré, tet tout makrel-vwazin li té ka paret anba kawo finet-yo. Zié-yo pa té ka mantjé pa an may adan sa bonda sé kanmiyon-an té ka met ba. Ay wè tounen-viré yo né té za tounen-viré an mézon-yo pou katjilé-wè ki tan, yo tou, sé pé bokanté meb-yo —anni sé lajan-an yonn té ka fè yo fot. Kidonk, zafè alé-vini kanmiyon livréman toulong taa, té ka matjé jalouzi-yo ek grafiyad —soutou kon yo pa té adan an! Alos, tet yo an katjil toujou, sé makrel-la té ka dékatjilé-di ba kòyo konsa: «bon bwa, bon mak frijidè ki là, i, wi! Zafè moun-taa an nod, kouman! Aaa bondjé, mwen ni lespwa an jou liméwo mwen ké sòti»… Apré ki, sé manzel té ka déviré do an jan dimi dégouté ba finet-yo, toupannan an vié kalité model lakrentif ki té séré nan pi fondok nwèsè lespri-yo dépi an tan djab té ti bolonm, té ka viré kléré zié: «…ba-mwen ay gadé si sé pa tjek mové moun jalou ki sé lé maré zafè-mwen, en!»

Los travay-la té bout, krey sé livrè-a té ka rété pozé an mis tan. Ka bay lablag. Ka ri gra. Ka fè gwan jes pou palé. Ek, an lè, boum! yo té ka déplasé —sé boulit a fizi!...

Fini périod anméblézon té fini, ta zétrenn-kay té ka pran touswitman dèyè. Dé tjek fwa, sa té ka rivé twa kat senk moun té ka risouvrè menm jou-a lakay-yo. Ek, padan tout lajounen-an, sé blok-la té ka annidi anblozé toubannman anba épé kannari-diri djol ka palé tan yo ka bat; sé té hen ki klikiting fouchet ka konyen nan zasiet; sé té hen ki bay-lanmen lè bouden plen; sé té twa-kat bleng! « vè kasé pa ni lasirans»… ou té ni lidé sé goumen sé moun-an té ka goumen pou palé-chanté. Ek, lò’w wè an bel pawol té fè tan tonmé, anni sé an sel bataklan riyal’jwa ek kriyé-anmwé té ka pété: kra kra kra kra, ouuu… bondjé mwen kay mò! Moun té ka woulé atè!!! Men, jenmen lidé-a pa té ké vini an lespri yann sé vwazen-a ay-mandé-fè sé féta-a tjwé anlè démoli-yo a tibren: sé moun-an lakay-yo, wi! Sé jik ri yo té ka ri, délè; an tjèkoko ki yo té yé ek tout sé vwa kalagway taa té ka ba’w lenprésion sé sé mòso mizik patapa sé òtjes-djaz la ki ka fè souflan palé anglé lot bò dlo lé zétazini an, ou té ka tann an dé zorey ou… Rel natirel lavi tala kontinié monté anpwent-anpwent an sité-a, ansanm-ansanm ek lanm nouvelté té ka rantré adan: téléfòn a bouton, lantèn-télé pou pwan priz HTS, sèvis lotobis, louvèti krey libsèvis... Anmizi-anmizi, nanm Lanjèlié palantjé soley labadijou’y akondi an revtoudoubout pou an monn bidjoul. Men, mi anvwala, gwo bobin-fil tan-an débobiné asou pliziè londjè; mak lé primié woulo-bwavo pran disparet asou fidji lé lokatè; makadanm Lanjèlié touvéy pwofondé anba chouk labituans. Sa fè, boyo viré pwan plas-li anlè pay: makrélaj, malpalans, jalouzi, movezté, konparézonni... Tout vié jes éti manmay sité-a té ranfouné nan pi fondok lespri-yo jik jòdi, tout vié jes anni viré monté an sel kou! Ek bel ti rev lésan-an ki sé lé blok dòmi Lanjèlié a ta henki «moundèbien» an anni viré vié rev. San’w pa sa fè ayen kont sa —man lé di, an manniè endézanpéchab…

boule  boule  boule

Kodak-la ki anlè kouvèti-a fet anba dwet Jean-Marc ROSIER.
Tit-li sé Kaloj: 30x40, 2000

Viré monté