2em Kabar pou la kréyolité
 

Basse-Terre (Guadeloupe)
15 décembre 2003

Discours d'ouverture de Raphaël Confiant

 
Plodari Kabar II
 
Raphaël Confiant

Zanmi-kanmarad gwadloupéyen, réyinioné, matiniken, dominiken, ayisen ki la jod-la, an ka di zot bienvini adan 2è Kabar-lasa!

Sé Michaël Crochet, met a manyok «Mouvan pou Défans Lang é Kilti Rénioné», ki, prèmié douvan, té ni lidé sanblé moun ka palé kréyol an Loséan Endien ek Loséan Atlantik. 1è KABAR POU LA KREOLITE fet, kon zot tout sav, adan péyi La Réinion, lanné pasé, adan menm mwa a désanm-lasa é biten-la woulé nawflaw. Sé déba-la té bel, yo té té fò é sé zanmi réinioné an nou la ban nou on bel risivrasion. An vlé, dabò pou yonn, di yo on bel gran mèsi pou sa!

Lidé sanblé tout kréyolopal asi latè té tijé nan péyi Sent-Lisi, an lanné 1981, é sé Jean Bernabé, ki ké rèjwenn nou dèmen, ki té voyé lidé-lasa douvan. Sé menm li ki té pwopozé met doubout on owganizasion ki i té kriyé BANNZIL KREYOL. Pliziè branch BANNZIL KREYOL té paret ki Matinik, ki La Réinion, ki Séchel anba lopsion défen Man Danielle d’Offay de Rieux ki té Minis lakilti péyi a’y an lépok-lasa. Sé té on madanm ki vayan, on fanm ki té enmé péyi a’y é kilti a’y é ki té ka vwè lwen. An ka mandé zot doubout pou nou fè on minit silans an mémwa a man D’Offay de Rieux!

Malérezman, apré dé gran rankont, owganizasion BANNZIL KREYOL déchèpiyé an mizi an mizi é rété enki 3 bwanch jod-la: Bannzil Kréyol Matinik, Bannzil Kréyol Kiba é Bannzil Kréyol atè l’Ewop. Fo pa zot étonné vwè ki Kiba met doubout on asosiyasion kréyolopal: adan péyi-lasa, tini 500.000 moun, désandan koupè kann ayisien ki té vin nan l’Es Kiba, adan pwovens Santiago, pou travay an komansman a 19è siek-la. Adan roman a Jacques Roumain la, «Gouverneurs de la rosée», Manuel, timal-la, té yonn adan yo. Si zot vwè an ka apiyé asi pwen-lasa, sé kè an ka kwè ki yonn dé tach nou ké ni pou fè, sé rivé établi rèlasion, sé rivé bwaré èvè tout sé kréyolopal-la ki gayé toupatou asou tè-la. Dabò kréyolopal Trinidad, Bénézwel, Sen-Domeng, Kiba kisasayésa…, apré, kréyolopal ki ka viv Kannada, o Zéta-Zini é l’Ewop.

Nou sé an gran pep, fo pa nou jen bliyé sa! Nou sé on pep ki ni pres 14 million moun lè ou fè tan konté moun ki ka viv andéwò bannzil karayib la é bannzil maskarey-la.

Pannan on simenn antiè, isidan, an vil Bastè é Sen-Klod, nou ké kolé tet-kolé zépol kon yo ka di Ayiti, nou ké met lespri an nou ansanm-ansanm pou kalkilé, pou sav ki koté wouchach asou kréyol rivé, ki travay ki fet, ki siksé nou trapé, ki échek nou sibi é soutou, soutou!, ki sa pou fè pou koz an nou la pé ay pi douvan. Sa vré ki dépi yonn-dé tan, tini onpil chiraj adan monn lakréyolité é lakréyolistik. Sa vré ki sèten moun pi entérésé adan pwop piblisité a yo, pwop kariè inivèsitè a yo, kè adan konba-la mé biten-lasa pa pou koré balan-nou. AWA! Okontrè, sa pou ban nou dé fwa, twa fwa, kat fwa plis fos pou nou pé maré ren an nou é pou nou ranfòsé objektif-la nou ni la kivédi ba lang é kilti kréyol la plas-la yo mérité la adan sosiété an nou. Si zot vwè nou moli, si zot vwè nou ped fwa, ében, asiré pa pétet, koz an nou la ké pwan fè, ké kalpaté kon yo ka di Gwadloup davwa fo nou kapab rèkonet ki goumé-la red. I red kité red ka alé kon yo ka di Matinik. A pa rédi chez bò tab, zanmi-kanmarad. Sé on goumé a tou lé jou. On goumé kont ladministrasion fwansé la ki ka fè masko èvè nou, on goumé kont sèten politisien an nou (pa tout, érez-di-bonnè!), ki pa vlé konpwann pòtalans a lang é kilti kréyol la pou divini a pep an nou. On goumé osi kont dé sèten krey moun adan pep an nou ki sibi siek épi siek asimilasion é ki hont lang a yo, ki hont kilti a yo é ki an final dè kont, hont pwop kò a yo.

Nou ja fè onpil travay pou fè koz an nou vansé. Sa vré! Nou ja fè wouchach, nou ja pibliyé liv, nou ja met doubout jounal é radio an kréyol, nou ja fè kréyol antré adan lékol é linivèsité mé fo pa nou konpwann nou gagné konba-la. Ayen poko gangné, zanmi-kanmarad! Ayen!

Ki sa ki ka atann nou aprézan? Ki tach nou ni pou fè?

Dapré mwen, ni 3 tach fondal-natal nou pou chaché voyé douvan adan sé lanné-la ka vin la:

  • prèmié-la, sé oblijé sé politisien an nou la, kalanswa pozision politik a yo, ki yo a dwet ki yo agoch ki yo endépandantis, sé oblijé yo rèkonet lang é kilti kréyol la. Fo Konsey Jénéral é Konsey Réjional voté on rézolision pou rèkonet kè véritab kilti an nou, sé kilti kréyol-la é fo yo voté on rézolision pou rèkonet kè Grafi GEREC-la pou lé Zantiy é la Guiyàn é grafi 1983 la pou la Réinion, sé sel model lékriti kréyol ki valab.
     
  • déziem tach-la, sé pòté mannev pou lang é kilti kréyol vin on matiè obligatwa adan lékol é linivèsité an nou. An ka bien di: obligatwa. Ekzatèmazn kon an Kows! Kivédi fo Ministè Lédikasion Nasional Fwansé oben sé rektora an nou la prévwa met kréyol dépi lékol-nennenn, ti lékol si zot simié, é adan kolej é lisé. Fo pa lang é kilti kréyol enki rété on opsion, on matiè ki pa obligatwa, ousinon tout travay-la nou ka fè la ké kondiré chayé dlo an pannié. A nivo lékol, an pa ka bliyé zafè KAPES kréyol la é lo vakabonnajri-la yo fè nou la. Fo nou réyisi fè ki, an mizi an mizi, nou met bel zouti-lasa adan men an nou davwa sé nou, a pa pon dot moun, ki blijé gouvelman fwansé-la kréyé konkou-lasa. Epi, fo nou gadé-vwè ka ka pasé èvè zafè « kréyol adan bakaloréya-la »: pouki adan lis a lang zélev lisé pé prézanté o bak, dènié Bilten Ofisiel Lédikasion Nasional enki bliyé lang kréyol la net-é-pwop.
     
  • twaziem tach-la nou ni la, sé bwaré sé diféran pep an nou la plizanpli, ki yo Loséan Endien ki yo adan La Karayib, ki yo ka viv an L’Anmérik di Nò oben an Ewop. Sé sa nou ja komansé fè èvè zafè a KABAR-lasa. Sé sa nou ka fè èvè on rèvi kon «ESPACE CREOLE» é on sit-web kon «Kapeskréyol». Mé, zanmi-kanmarad, fo nou ay pi lwen ki sa: fo nou kréyé on «Gran, Koumbit Lang é Kilti Kréyol Tout Pep Kreyolopal», «un Haut Conseil Mondial de la Créolophonie». Sikti-lasa té ké on ONG, on owganizasion ki lianné èvè l’UNESCO é l’ONU.

Manmay, zanmi-kanmarad ki sòti adan tout péyi kréyolopal asi latè, an ka woudi zot bienvini adan 2è KABAR POU LA KREOLITE lasa!

Woulo ba tout pep kréyolopal asi latè!

Woulo ba lang kréyol-la!

Woulo ba kilti kréyol la!

Mèsi onpil ba tout sikti ki ban nou on pal pou kabar-lasa té pé fet, an vlé nonmé Air Antilles Express, Konsey Jénéral la Gwadloup, Médiatek Bastè, DRAC-Gwadloup, Sunny Dreams Voyages, Lotel Sen-Joj! Mèsi onlo!

Mèsi toutou ba Diana Ramassamy ki, abo i an sitiyasion, mété tout fos a’y, tout lespri a’y, pou nou té pé sanblé isidan jod-la! Mèsi ba Serj Colot!


Raphaël CONFIANT
15 désanm 2003