Kaz | Enfo | Ayiti | Litérati | KAPES | Kont | Fowòm | Lyannaj | Pwèm | Plan |
Accueil | Actualité | Haïti | Bibliographie | CAPES | Contes | Forum | Liens | Poèmes | Sommaire |
Dorad twa Zetwal
(Flè banbou)
ta
Dominique VELASQUES
(Oben Isabadjok)
Jou
Jou-a
Rivé,
ziyang Soley léman-an
pitjé anlè tet nonm-lan
ki tonbé léta
fa limiè Lalin plenn-an
benyen fidji fanm-lan
ki asiz pléré sa
Ek
Anpilwen dé koté gran tablo blé lespas miklon-an
Monton yonn é lot pwenti nan mitan siel
Dé zié yo las ka chaché viré chonjé
Djiyon mémwè fondok tala
Lé zam té konpozé a
Avan yo séparé’y
Ek voyé’y alé
Flaw !
An Tou-Moun an…
Dris Van Nowdé
souflé anlè fonmi mélankolik
Fey piébwa
bwi kon diri an kwi
Fidji Latè
frenmi kon bwonz bwa brilé La Djinen
Dlo souf
kalmisiré ek fè glas an bonm
Sikiriyé
wondi zel-li nan chapo chinwa
Konpè zagriyen
brodé ti napwon fil nef nan djol flè kloch !
« Ay bondié ! ! ! »
Lafanmi tjè
rété djol ouvè
bat zié an klaklak
lévé lanmen an siel
mantjé asiz tonbé
wondi ounen zotey atè
kò yonn jik ka balansé bay ad’an ladja...
Men
« An-an, tousa pa sa... »
déprisa dé pié wondi maché pa dèyè kay
ti panyen karayib rékolté fey anbafey
kannari briyi dlo an vapè létè...
koutla fosiyé zeb fou an lakou
plat-pié fè ti pilon dis pa do-pou-do
katjé déjanbé tol an twa-fwa-kat fétay...
Ek
owala tout bagay paré owala,
an mitan ja dlo fret ek pla chabon zon
djokoti dékatjilé aki moun-a
dé kou, sé ti solda
twa kou, kabann sèpan
...
Ti pitji an bouden fè siwawa !
Sé kout baton lépini
Ti bouk an lonbrik fè filaya !
Sé djous doudou let Neslé
Jikatan lavwa égal : an ti friz lanvi loup…
« Ki bet !?Pa di mo sa !... »
(...)
Siektan...
Siektan
tjè rété an san ek lidé madou
Siektan
tet tonbé an zenglen ek viré jalou
Siektan
Tout moun an montan an dékou
Siek ka espéré
fisel dlo larivié viré maré,
san pies kalté fèman
pa noz vini fann sa pies ayen pa sa
chayé…
Ki asiz doubout san brennen déplasé
Ki kouwi pran taksi kon bowing alé
sé Tout-ki-Tout ki ka palé…
(…)
Balvennen alé-viré, dé zié filé aléka
Miyonnen-démiyonnen fil zédjui konpa ozabwa
Zépol tonbé, fal viré bonbé
Lanmen ladjé, tété viré pwenté
Ek épi
san pèsonn pa sa konpwann
an zéklè anni pété an lanm lakataw sek !
akondi kat koko flo difé, an mitan sa ba laglas
Lavi moun annou défilé sansanalé
akondi an kayé kokak-foto fey blan
an sel motè otan zingin kon bidim mété ka dérouyé-tounen won kon karé toupatou aléliwon, jikatan i ped
koy ek viré jwenn ladireksion
Nonm-lan : « HAaaa, men non doudouuu !... »
Fanm-lan : « Tjiiiip! Fouté mwen lapé musieu...»
Ek épé dot kout-lang té filé fè tiyel anlè manman…
(…)
Men sa ki jen rivé sav
sa ki maré nouk an choset Bondié ?
« Doktè pa ka djéri kòyo»
Toujou ni « yonn » pou sa swen yo
akondi ti grenn zé
dorad twa zétwal…
(…)
Sa ki fè volonté lé zam réyalizé :
Anmizi-anmizi
ti prin Despay tounen grinad anba won kalbas kwi
ti kòn pistach lonjé an lanmen bat anlè zépol do ni
Konsayéya
kod lonbrik né té pou téré anba jenn ti fiyapen vet...
Men vini
an mitan tjè koko, an sel gwo lanmè lévé
pou lapéti an ti pati labati (ek malet an dot lavi pouvini)
An gran van vini souflé fè an fey koko tonbé
anlè do woch-tonnè katjil chimérik
Tonnè woulé, lapli tonbé, zéklè pèsé, tout bagay toumvazé
Twel madras fini pa maré ren an jan rek anba dé blad tété lasidiévé
Ponmes alé-viré kon nannan grenn pwadou
Men
Pa an gout dlo pa monté nenyen zié
(...)
Owala primié jou wè jou,
sé rédi kol pa moli nan lélékou
an tan long akwédi kong k’ka
fiyolé an nas bwa-banbou prak
Sé primié défalman van
nan klèté kafouya
siek tan konnésans akoumonslé
akondi dènié mak dwet an péla ki la san la
Sé déréyalizasion nan bankoulélé Tou Moun an…
(…)
Owala primié jou gadé jou,
Mandé-mayé vini bay bel bo
ek ligidi an ti souri konplis an ponyen do
Klèté klérant kok fiyapen planni doubout
anba mak zékal kongo mako Yiyin ek Trakatàn Dràn
an latilié moun nwè kon kako dou
blougoudap ek anni rapé Tout sa monté pa anlè siel
an mitan an konmes ay-sav-kisa,
mayentiz mété ka téléfonnen-réponn pa lanm
an mitan an sel gran tounen-viré ek alé-vini
ka mennen dot sousoul fatok ek wong kòn koko vini…
(…)
Santi
wong
fa tok
ek sousoul
lavi aprézan ka ouvè-fèmen sansannalé
anlè sa-ki-sa lantout kras boyo fon ti makak
Ek an lè, lè lè ki lè,
Lanbi chanté chanté mennen-lavi a
Krey sèbi chatou a bwalong la
fiyolé pasé nan bwa lakanpay-la anba soukou pies nikel man Félis
la, pa asou joupa kay démoli
Panyol la…
Larel maché maché jé kannik apaséya
Siyé triyang won kon bolof
anlè fal ladésektitid fannal
Déwoulé mayébwa ek viré pié
oben
djokoti doubout kasé ren ek ri tjébé
an plakat-bwa fil ek zépeng a
mayentiz pou réyalizé gran piti ti
kadafa pasé bo ek santi tété-
lonbilik an ti tou-kaka-bimbilim
la...
Wobèson palé-palé ekzosé tras ek vwa dèhè maten : sidiévé !
Palanmen pasé an tété Dada
(an vré kon an dégizé)
Ziginot tjoké tet Papa-bondié
(an lafet kon an dézagréman)
Lafimen an bol krem koko
zanmann bigidi pwelzié
Reskonsab-la ek vites ti kout tjok
an tjè...
« Sidiévé ! »
(…)
Kolonmbié kréyol rouklou,
« Wop manamn ! Biyé wototo ! »
Pérou, Pennsik, Ritjilé, Bizoden ek Fon Labat
denyen lévé pié kabrit bèkèkè
« Onhon, Dorad Twa Zétwal. »
Djab Dominant lan gobé an kòn lanbi
-Débriya, Moun-lan, Pasé, Dimanch, Paré…-
Panwélo suiyé laswè glim
Potomitan ladjé pisa lank
Manmay séré an fon gran bwa
Déyès krapolad klérant konnen : dé fannwel twa koulè o van
douvan ka flitijé
Siek tan nan konsit sérié kon pa ni anba pòtiko kay Bèbè a —
panama fléché jik ka pwan lavol an gran lari…
Ek prété chimen Wak la an montan, faro, akondi sa ki té za
konnet…
Panwélo viré suiyé fidji ka palantjé lanmen —an foulba san
krazé ala pansé…
Potomitan viré wondi ay chèché « ti moun » ek vini wosé’y
douvan kè soté a sila van a sanvann té pou kriyé Sisi…
A pa jodla, an ka espéré savé « aki’w ! »
Ek, pou sèten asiré fayann bien fann anba flech flanm : « Cette
correction-la, mon enfant, crois-en mon expérience, elle te sera
mémorable, pour sûr ! »
Alè-tala, Panwélo mantjé tonbé an kou Potomitan
Fal Wototo lévé gloriyé Ti Pot kréyol an gwo dlo
Final, dwet a lanmen bokanté klé…
(…)
Monté pié koko
Konnen kon ti sikwik
Ralé kalpakak
Ek « wop manman ! »
Lévé-monté-ay jwenn pié koko an manniè jof
Bien tjébé douvan-dèyè-asou-koté, ek anni planni-pran
douvan dwet asou Papa-bondié…
Ek épi blip!...
« An! Kia-kia-kia-kia-kia... »
...an mitan dènié mak dlo sonmak
« Men non, boug-taa, primié so pa so!... Annou viré doubout ! »
Ek pati, viré pati ankò an mitan Sa-ki-Sa…
(…)
Fifinen laji déaparet
ansanm-ansanm ek
plontonnen wondi fè fayann
anba an pot youl
An tousa pou an sa selman
An sa selman pou an tousa
« Tjiiip ! »
(…)
Kòn koko krazé bwapen ek bek lonjé fè ti poul
Tjè fè léman magnet pou déchanjé anlè zépol
Gran péla nan ti konbiné fondok : laliwonnay…
Tjè ti mouton kontan pou an pété
Tjé ti kabrit an san pou an kaka
Menyen mennen démiyonnen
« Bonda monmon’w, en ! Honk ! ! ! »
(…)
Man di’w konsa…
Apwann sa…
Konnet sa...
Sav sa...
Kiles moun ki fè sa?...
Sa ki sa?...
Etila?...
Vini’w la !
Pasé la !
Eéé !
« Tjò !!! »
Ek pati, viré pati ankò an mitan fal Sa-ki-Sa…
(…)
Plakat plakata
Plakat plakata
Bwos luilé mak zétwèl douvan tet Larèn
Sé Siril ki sòti nan fondok lannuit
vini jwé balansin ek ou anlè tol:ki viré nonmen tit-ou
ki pati ek ou nan chawaya,
pa anwo bel kanman tè nef
jik atè nan dèyè do lespas
an mitan mové tan monstré,
an gran jaden fruitaj
Ek, final, ki fè’w fè
konnésans nos mik ek
klériyan yich Diab épi
Bondié…
(…)
Uit papiyot anlè tablé-bwa kalpat, ek fouyé Lozanj anba won dwet
Kiles moun konben mak é ki sousoul ?
Dèyètet maré ek vwel swa-swa chintok,
kasé ren anlè kouch
ek dékatjilé sèvis kat-ki-dwol labohenm :
Blan kokozié kalé ek kléré an luil sek asou an « sa’w pa
konnet» —« Sa’w pa konnet ? Men sa’w pa konnet sé
sa’w pou konnet !… »
Ek pati, viré pati ankò an mitan bo Sa-ki-Sa…
(…)
Blougoudou
Blougoudou
Kod maho maré kat pat ek va filayé an latjé Mari Séla
Sé lanmen-lafisel nef : Bol épi soukoup,
Létwal l’Orian,
Touwéfel,
Lòblong,
Karé
Létjè
…
« Mi, atjèman, fè ta’wou yonn ! »
(…)
Réalizé tout an-yonn adan tout an-lot, an mitan tout an-lo : primé pot foul !
(vè kasé soud dé zorey, primié won pitjé nan tet)
« Ay ! »
sé mak péla ki palé…
Ek owala,
Pa ta-mwen mété ka woulé…
…won dan won léchel karé :
fak fouyé fos grenn ponm-kannel twa
koulè, ek koutla koupé branch fey kowsol
manman lavi Ti Grinag Doré
« Sidiévé ! »
(…)
Tit moun eskondé anba fos flech ki sosé nan poban lank lanmézon misié limè
Mi sa mwen-menm konm konpwann, mi
Réyo pou André
Makak pou Nikol
Zaza Wonm pou Rozémé
Ti sitwonnel pou Sonia
Kolson pou Rober
Pa koutla pou Jobi
Pat Poul pou Papa Do
Respé pou Bòn Manman
Plon pou Robèson
…
« men es sé sa ki sa ? »
(…)
Lafanmi san fè wol montré wotè
tout mes ek manniè-fè sikonstansiel
Sé té
aji kantékant
miziré zétok
Sé té
kouto do pou lanm
bwa kasé
Sé té
kolé fontet labalans
bokanté kok dwet
Sé té
Yonn ta fanm : pozé tjok asou koté
Yonn ta nonm : pozé lestonmak an siel
Lafanmi tatjet jouwé montré lépésè
mes ek tranndouz mil fantéfrak laviréyel
Sé té
Yonn a yonn PRAN DOUVAN
Tout an tout ANBA BWA
Sé té
Ti palé pawol lasosiété
Osnon
Masak asou di lavérité
Sé té
Konpozision lif anlè tab latjizin
Rann ti sèvis détiré ti vis
Sé té
Gran démoli an filan lé zédjui hélé bwa
Bay lalimiè asou sigré ti pasaj fondok
Ek ayen pa ka rété atè…
(…)
Lévé épi krakra douvanjou
Désann simayé konpozision ki dwol an djol dé dlo ka jwenn
Dékouvè tè limen difé Van Nowdé an panyen kat féyaj
Asiz-lévé-doubout-asiz ek gobé douvan dèyè aléliwon
Bèbel bet ka loliyé dansé toulong akondi kok sansannalé
« Mi’y pati, mi’m… »
(…)
Ti pat woulé soukwé an mitan sonmey:
Sé zwel kouwi Moustik ek Mayigwen akondi traktè an mitan
siel
Sé ti souflé farin ek gran bougoudoum zéklè ta Vonvon ek
Mayimiel dèyè mòn
Sé kòn lasirenn an pangal an mitan gwo soukou gajé Dominant
lan
« Twa manch a yann… »
Ti won tet soukwé anba palanmen :
Sé palé-manti lavérité ti manmay douvan désant ténos Vè
Lapousiè
Sé lans ek djol zouti Kabò Mason pann an do’y apré pies
kowboy sérié
Sé ti friz an bak-do ki santi zobel mas a zonbi an pié pwa
dangol, pa dèyè vié kalkas Zéwo wot la
« Ti krapo péyi-a… »
Ti kalot volé an djol pou kabouya pa bliyé démaré :
Sé konpanyi bot a dékatman razié élijé kon djaka
ki rivé ek wondi ay fè mal akondi ti manmay bien élivé
Sé Trinté ki déblozé difé an ranga lò lariviè krey vòlè malélivé a
Yonn é an sel Lanmen Lonjé (nwè kon koko siwo) ki rivé sové
Sé twal mil sensan chwal Mistanng ka plakonyen désann a tout
asou fon lans Chapantié
« Kat fwa senk dwet platjé : PLAKATAK ! »
San konté sa’w pa ni dwa : woté ti tatjet fè pou limen difé an djol sa-ki-sa...
San obilié dé zel ek latjé Siniamen : « de bon, de long chemin ! »…
(…)
LAMISTIS ! ! ! LAMISTIS ! ! !
akwédi an lenjistis sé jiskont fini i fini koumansé
bout !
(…)
LAMISTIS ! ! !
Sé Méhari fidji siret lawmé ek zépol karé jendam a chouval k’ka tounen flo ek fol anba bayalé dènié kras lèrestan fowfé Lafanmi tatjet —jénérasion « jik nan dènié bout… »
Sé Blé-Toupatou ka hélé ek wè tibet anba twafwakat dékatman kò Kankli
« Mi frwend !… »
Sé bay alé pati pou Ti Bwa Kawou ek Granbra Labati : jik dèyè do bondié…
Sé adivinen kiles bwa ki fè flech, dé zié fèmen pa asou zékobel Félis :
Zié Bouwik jis ka néyé gwo dlo douvan dé lanmen an kòn lanbi
Wagaba Sézè
Sé woulo-bwavo pou liméwo swasann trez ! ! !
Sé Néwonimo ki mennen konni kòn pa lanmen :
« Ho, jamais plus ! »
« Tu parles ! On verra s’il y a une ouverture à la Toussaint… »
akondi ti badjet bwa mayestra ki té kasé ek jété atè —an manniè
définitif— ant betzorey ek ti kouloubri…
Bwa fléché monté san manman an tet tranndouzmil « dèmen sidiévé » : baboutjet rek an touf kabouya
Konpè zagriyen filé an twel otan blan kon bililik douvan djol ti fontenn dlo ki two klè : dé
lenmen jou baré
Ek bwa tatjet fèmen red é dri an wenk lapot : « anni sé an sel laklé séri ki ni, ek jwenn li ! »
Owala, an sel gran jé opi makak bay alé :
« Liberté Egalité Fraternité, ha ha ha ! »
« Hon, Libèté Egalité Esklavité ; wi ! »
Ek dot kalité model pawol jouwé komik ek san
définision k’ka rézonnen-réponn sansannalé akondi léko falez…
Gran kous kouwi tjébé pos la mété ka woulé
an mitan an ti doubélédoum bidjin bien pitjé —
men san gou san sel...
an mitan an ti son mizik lantèman fret —men
henki ta Moza, Neg Matnik la, kia kia kia !...
(...)
Anmizi anmizi, Lafanmi isit viré konyen zépol
ek
monté anlè lestrad lavi-a jwé an dot model makakriyaj blak
tanmitan lasosiété té ka bay lanmen anba an gran chal sitwon si
akondi sé pa yonn ki té ka fini bout, pou an lot pa ta an lo dot viré koulout
…
« Sidiévé ! »
(…)
Pa ta yonn sé pa ta an lot ki pa ta an lo
Djol lolo bandé anlè patat an lot ki konté manjé’y li yonn
Yonn a yonn oben yonn a lot, dépi yonn é lot aprann an lo
…
« Ch’t, pé la !... »
(…)
Lidé ka di
Zonbi sèvolan monté fè bann zéklè nwè anba bonda Difé
Brizan rimet bwazon apantman
Lidé ka suiv
Panwélo fondok nouké an pié pwarié : flanchan pa ka konté
Nwè, wouj, blan, madras : grenn diri pwa wouj lanti sel oben sik
Lidé ka limen difé
Ras Lafanmi konpè-moun an brann ka fè labonm : Jou lélouya ! ! !
Ras Lafanmi konpè-moun an brann ka fè labonm : Jou lè lou a ! ! !
« mayigwen menm ras ek mouskit, men yo dé a ni lavi yo séparé »
(...)
Labannik brez chabon zon anba gran bonm ti pot dlo fret...
WoCHA an plakatak plikiting to !
Dé zié’w ka kléré difé man nè ni tò !
« Tous a marqué la vie haute en enfants du vieux corps »
(…)
Ek épi, douvan mak miko sowbé milat baratè-a
Sèten ti Dorad Twa Zétwal li doubout o koté’y
Bèbè —vié kongo zié blé a, té anni bay-alé
Ad’an flè-banbou nef eki réyel
Akondi kò’y té ka pati-monté anlè an élévat…
Eèèèèèè…
Eèèèèèè…
Tout an fon
Tout an fon
Tout an fon
Fonfonn
Fondok
Fènwè
Lavi-ya
Aaaaaa !!!
Aaaaaa !!!
Tout an wo
Tout an wo
Tout an wo
Wotè
Woulo
Wè jou
Lanmò-a
Eéééééé…
Eéééééé…
Tout an mitan
Tout an mitan
Tout an mitan
Milion
Mak
Minimini
Zétwal-la
Oooooo !!!
Oooooo !!!
Oooooo !!!
Nanni nannan
Doubout asiz
Ka atann ti doudou’y
« lanmen’y ka menyen-amiyonnen »
« dènié ti lianch tomaren »
« séré dèyè do’y »
« la konsa ! »
« otila ? »
« la !»
...
Dominique VELASQUES
Oben
ISABADJOK