Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

Nan lawonn diab filosofal la
(Flè banbou)
ta
Dominique VELASQUES

Primié chat pléré ti mayé nay
                                    Soté an désann an kabann an sikso
                                    Wondi siyé tout fal fidji a léman
                                    Pozé asiz lévé ri fè moun chat
                                    Tout bagay paré anlè tab
                                    Pa… pa fè bwi pou sa ki sé lé bridé’w

Dézienm chat wonflé gro mayé mayé
                                    Bénwa dlo nan fon lanmè
                                    Térin dlo nan djol lasous
                                    Limen limiè blanbalenn sansannalé…

                                    « Tousa toutan an sa
                                                                        men
                                                                        tousa pa jenmen la pies ! »

Tout chat pran kouwi disparet an tou moun an
                                    Siril pwenti vini benyen fon fidji
                                    Ti lapo djol ti manmay mòdé lapriyè asou pati
                                    Jenn ti kalbas fini pran kò an mitan son motè biltozè

Konpè kok chanté a l’Oriyan
                                    Bwa lakonnésans wondi anlè ti zépol pa asou lapot an limiè difé
                                    « Bésé ba men bien doubout tout oliwon zwel zédjui loloj-la »
                                    « Atann réyalizé… »
(...)

Tout ansanm, Tout ansanm
                                            Dodin dé lanmen dékouvè zouti
                                                                                           Kann Fènan wondi adan
                                                                                                                    tout kalbastet an
                                                                                                                                 parabol
                                                                                                                                         …
Tout an yonn, Tout an yonn
                                            Térin paté koko lapen soulajé tjè
                                                                                                        brodé filet napwon bèbel
                                                                                                                      anwo fil ponpon
                                                                                                                           lenn ka fofilé
                                                                                                                                      filaya
                                                                                                                                           fil
                                                                                                                                         …

Tout an lot tout an lot
                                            Flech Pitjan Madè mandé zanndoli mayé nan kokliko
                                                                                                   Ti kanno sousou monté vwel
                                                                                                              Van souflan kasé veg
                                                                                                                      Won lawonn bo
                                                                                                                                  ti maléré
                                                                                                                                        djok
                                                                                                                                            ...

Tout an lo tout an lo
                                                       Lavi sé blok domino yo maté-dématé wondi ek pwenté
                                                                              Bonm ti pwa lanti ek diri an rézen bòlanmè
                                                                                                   Pann kravat an kot lannowel
                                                                                                           Six c’est assez agitez…
                                                                                                                           Twa fwa kat
                                                                                                                                    Twelf !
                                                                                                                                          …

(…)

Lekzamen fil pak baré won an bénwa : lanmò Yonn a Yonn…

« Aprann aprann aprann… »
                                    Neg fè mouton rantré kabrit viré sòti
                                    Milat monté maré twel an sèso limiè
                                    Bétjé gloriyé sa ki monté an mitan difé
                                    Kouli swen kat fè chival anlè ek ti kout tet ansanm
                                    Chintok chapo kòn fè traves plenyen rel kon brigo anba henken
                                    kenken
                                    Katouwala lévé désann ek fiyala an tout tou lankonyi apik...
                                    Owéyana lanbiské kokliko jik monté nan tet pié koko miyonnen
                                    won lakouròn san pies nat maré an gwo zotèy fil tjè kontan...

« Désann désann désann… »
                                    Sa dé zié wè : Do fè tjè tounen
                                    Pilé nich fwonmi pou lonnè kou koupé
                                    Sòti an travay fré kon tjòkok nan djol rétjen
                                    Farin mayi pléré let anba gran tjuiyè nan bonm sérélak Dratjila

« Lévé lévé lévé… »
                                    Beni tout wonkaré a Bènadet nan Fènwa !
                                    Dwet Dominant kriyé istop an jan rel : Zanno...
                                    Zel Patapoul kouwi pran lavol pa dèyè bariè lakousal
                                    Kòn lasirenn konni kònen konnon, fonmi mimi dépozé an
                                    travay...

« Monté monté monté… »
                                    Pati Lot Bò Dlo.
                                    Pran kont fè kon tout so.
                                    Pijé tjok oben pléré gwo dlo san pa menm chonjé ladjé…

                                     Viré pati ay jik dèyè do viré vini :
                                                  Pel dan raché koko sek,
                                                  kalbastet néyé an bonm dlo

                                    Asiz bokanté manjé ek Lafanmi —pasi pala
                                                                                                       ek
                                                                                                       pa tout bò…

                                    Palé fè labonm an mitan ti démoli zanmi (.)

                                    Pozé mété lanmen an zétwel,
                                    fè ponp ek viré balansé monté
                                    ay fè laritounel won kon toutwel,
                                    adan an ti séyo sizo foul ek lastik wostòtot…

                                    Lévé goumen, asiz djoubaté, fésé krazé
                                    Adan liv kon an tout zo...

                                    Pozé jounou douvan Betanmipié.
                                    Vréyé lanmen bo Neg Gwadloup la.
                                    Bat fal anlè Larché Konlonnel-la…

« Chonjé chonjé chonjé… »
                               Bon kouyonnè ri mété a djendjen
                               Mové kouyonnè rimet a yenyen
                                                                                       Tout té ja matjé !
                               Ti bat ti pas an ti bout lafimen
                               Ti soukwé laklé pou viré balansé
                                                                                       Tou sa pa ka konté !
                               Lévé monté bay kalot an Konkou
                               Viré désann tout chif a zéwo

EK MI NOU VIRE TOTO ! ! !

Kia-kia-kia pété tout won an karé

« Lèrestan lavi, Lèrestan lavi… »

Tototo… Sa ki la ? Sé Tototo ki vini menyen Tatata
Tototo ké tatata pas sa ki la sé sa ki sa, en !
Sa ki sa sé pa sa, men tout an sa, tou !
Toutan sa, sé kitan sa, an ?
Kitan sa sé la menm !
Sé la menm ?
La menm !!!
Menm ?
Aaa

Aaa !
Men a-a !!!
Sa ki sa sé sa ?…
Kiles sa ki pa saaa, han ?
Anni fè sa toutan ek ou ké wè sa…
A-a, saki sa k’ka pran an montan kon sa a ?
Kouman, si sa ka pran an montan, enben, sé bien sa ki sa !
                                                                                       …
                                                                                Woy manman papa lazas, sa ki rivé sa, han ?
                                                                                          Sa anni monté pwenti ek viré désann !
                                                                                                   Sa pa zafè-mwen, viré ripran sa,
                                                                                                                    Ek viré fè sa difé pri
                                                                                                                                  Andidan kò
                                                                                                                                       Sa ki sa
                                                                                                                                          Woy !
                                                                                                                                               …
                                                                                                                                          Woy !
                                                                                                                                     Sa ki la !?
                                                                                                                             Sòti an sa, an !
                                                                                                           Doubout ek ranjé sa bien !
                                                                                          Fè débouya pou saki la pa konpwann
                                                          Tototo menyen Tatata aloski sa ki sa poko wotè sa konsa !

(…)

Pati kité manman :
Sé zel fidji papa Papiyon
An mitan bal ek foufou fonmi fol
Atè toubouyon somatou Larad
Anwo dé pa lanmen ki asiz ployé tet
Andidan Flanbwayan Kay Anlè-Mòn an

(…)

Konpozision san diskoupé nan fil léman lantèn Loulou Bwalavil :
Lanmò Lamachin
Ek
Lavi nan Lamachin…

(…)

Van souflé —fwou— nan grodwet
                                    Démaré magot nan djol zonbi tranglé
Lang sisiyé-mèsié misié koulèv
                                    Dékouvè lafranch vérité nan fou difé…

(…)

Manzè katjopin ni bizwen an ti krapo vini viv anba jipon’y :
                                                      Fè doudou-darling ala salsa
                                                      Fè doudou-darling ala Mona
                                                                                          anlè flè bwa,
                                                      kouvé zé nouveau fuitaj pou éklò...
                                                      « Koba pasé pa la… »

(...)

Doudou pè vineg
Men i ka mò lanvi
i menyen tjè’y

(...)

Jisten ek Abdonise
Bat an sa san rété gadé
Téramèn lévé-monté ek vréyé douvan an jan pianw-lianw

(…)

Konnet kò’w an won lalin plenn
Ti papiyot koné pistach kanté pa anwo

Rikonnet kò’w an limiè soley karé
Ti papiyot koné pistach kanté pa anba

Owala tout pwa égal ek diri an lantiy
Zel sèso nan siel wondi ek pwenti —pak !— an mitan tet...

(…)

« Kratè, kratè… »

Sé blad bouden blan Béni
                                    ka jouwé manman an gwo-soulié a linet nwè anba lafimen
                                    sigaret méritjen’y
                                    oben
                                    ka pléré ri an sel pléré anba an ti dwet sign alman anglé

« Kratè, kratè… »

Sé ti kriyak tjiak ta Mòlòkoy ek Matapel
                                    ka doubout kwazé lanmen anba tjin, an koté pié monté anlè an
                                    pel
                                    oben
                                    ka kwazé-dékwazé lanm bra, pou an ti lidé-machoket
                                    ranblouzayè an tout-an tout

« Kratè, kratè… »

Sé ti blouk san nan ti djol ka di mòdé an piti ti koulout ta nou
                                    ka bat san débat anba kout zépon aveg vié lanmen dianman
                                    oben
                                    ka viré vihi an mitan an bel jé défalman défoukasion dé ti tété
                                    lestonmak

« Kratè anba kalbas bonm dlo… »

Sé pa kout labalet an tet, pies !
Sé pa pies palanmen an zel latjé La Frégat !
Sé pé ké jen pies klendenden ki monté abò moto Laza !
Jijé wè chanjé bò…

« Lafimen, lafimen… »

Akondi ti konni dril nan loto kòné ays !
Kontel won siren nan siel labadijou ki désann batizé plenn Lanmanten…
Yo sé konpwann an gran fétou fil kren foul an viann manjé kochon !

« Lafimen, lafimen… »

Bel gran glisé glisad an siyak Motoso : an dé kout zié, lanmen pann anlè.
Djokoti an bol jounou
                                    désann woulé asiz
                                                                       pléré mandé La Kréyolitizasion
                                                                                                                                padon...

« Lavi, lavi… »

Ki balansé woulé an ti jan two réyel...
Ki kontinié bat an lestonmak mech trop an fè...
Ki fini pa asiz ek pléré-ri dwet an mitan an ti katjil chimérik...

                      Chonjé nou chonjé grandè ek lajè konba-a, isiyadan ek toupatou oliwon...

Lavi ti dog andéwò obijé lasosiété néyé wonm fò nan dlo
An atandan an lot ti kout tjok bondié
ki sé fè afè-ya viré balansé alé
jik nan dènié bout,
akondi dènié ti may nay ta an gran bidim mayimayé nan Tout-ki-Tout

(...)

« Mes koupé Lajènes Doré »

« Kouwi lalin o zétwal »

                                    Piès moun pa mété
                                    Tout moun meté
                                           Wol pa adan
                                           Apadi lafet
                                                                     Lapriyè réyalizé…

                                                                     Bon, jou jwet Jwenn !...
                                                                     Kof ti loto krapo, djol ouvè, ala pansé (.)

« Fal tonbé avan krab fè tjim an soley... »

                                           Dékalpiché kalziè o klak-klak
                                                                 An koulwè lari PAX
                                           Lafanmi Laklé koké dwet ek saki mazet
                                           Lafanmi Lennmi sévré pi méyè Prézan
                                                                 Ek
                                                                 Manniè òdinè chef papa vòlè-san-mandé
                                                                 Raché koupé jik o dènié san...

                                                                 « Ek sé timanmay ki tout ! »

« Djab Filosofal »
( Sé rimed ba tout moun ! )

Konyen lantèn
                     Fonmi mété lonnè ek respé
Konyen zépol
                     Tjè lanmou oben lanmitié
Konyen ziginot
                     Ti tak moun andéwò
Konyen soulié
                     Sèvis pié-lanmen-tet-koupé souplé
Konyen an do
                     Bout épi dézagréman
Konyen pwent monton
                     Bobino fil monté-désann anba lanmori kat finet
Konyen pann an do
                     Krab miziré tab
Konyen ployé tet ankò
                     Padon tanpri, mèsi souplé
...
                     « Pa menm palé lo mes patjé pawol makayé tjéwol rek la (.) »
(...)

Dominique VELASQUES
Oben
ISABADJOK

Viré monté