la graphie 83
alphabet:
a- b- d- e- f- g- h- i- k- l- m- n- o- p- r- s- t- u- v- w- y-
z
A- B- D- E- F- G- H- I- K- L- M- N- O- P- R- S- T- U- V- W- Y- Z
1 – Voyelles:
a: bato; ra; gato; bak;
talèr; lakrak; sak; larmé
Zozèf la di tout son bann kamarad li nana in gro bato. Toulmoun
la ri. Zot i koné Zozèf i rakont lakrak.
é: fouké;
galé; alé; ralé; séré; tété;
télé; maléré
Koméla i donn la télé an kado maryaz. Lontan
domoun té mizèr, té i donn sak lé itil
pou la vi. Té i donn in pilon èk son kalou, tou lé
dé an galé blé, byin lis, pa félé.
è: sèt; tèt;
bèk; mèt; kanèt; zarèt; konèt;
sisèt; sipèk; zanbèk; zandèt; somèr;
flèr; kèr; trwazyèm; tèktèk
Arèt anbèt anou! dann bisik i triy pa zarèt.
Gromèr i di anou té la fèt kan granpèr
té i sar rod zandèt.
i: tuituit; mil; pil;
pli; fasil; mimit; bilinbi; kotomili
Koméla marmay i koné aryink frit èk ti sosis.
I koné pi lo gou bilinbi, zirinbèl, lodèr fèy
kotomili fané si kari masalé.
o: loto; soso; féso;
dolo; koko; karo; mo; tol; lékol; baro;
Sof in gran, sof in-m ti, sof an bwa, sof an tol, tout kour kréol
lavé son baro.
ou: kalou; matou; klou;
la bou; zangoun; kouyous; mousous; zafous; zamouk; mouyaya; kaylous
Yéroswar dan la télé, mwin la vi in kloun kaylous,
an mousous, èk in sapèr mouyaya rouz.
II – Demi-voyelles:
u: lanuit; pui; tuituit;
suiv; kuiv; luil; fuit; uit
Loto-la lé vyé: motèr nana in fuit deluil.
w: sakwat; tirwar; fénwar;
aswar; pwa; lalwa; larlwa; rozwar
Rès pa dann fénwar!
Aswar nana kari pwa.
y: kayé; boulyé;
papyé; papay; lay; kabay; karay; amayé; tramay; lwayo;
yab; makiyon; griyé; mayi; payanké
koudvan la fé in piyaz dann karo mayi èk plantasyon
pyé papay
III – Consonnes:
b: bwat; byin; bak; bonbon
Si i giny pa port in bak, port in férblan!
d: dis; dwa; dalon
mon dalon èk mwin lé konm dé dwa in minm min
f: fimé; farfar;
fanzan; faam
Dann salon, si la sélèt, lavé in zoli pyéd
kapilèr dann in fanzan
g: fangok; gonblo; gamat;
nargé
ki kalité mason, sa? la pran in fangok po in tryèl!
k: kalbas; kapilèr;
takamaka; rakèt; lakrak; kardinal
zanbèk
Kosté la kaz nana in pyé kalbas i sarz koz pa koman!
l: lay; lanp; loup; loul;
larlwa; zékli
Gramoun i rogrèt lo tan té i trouv la loup bèf
bazar
m: moulal; malol; mir;
martin
Navé moulal partou dan lo vyé ti kizine
n: nargoulam; koukoun;
kaoukoun; kaniki; kanon
In talon zirondèl la mèt lo boug kaoukoun
p: payanké; rapyang;
pipangay; papang
Li lé si télman rapyang, minm lodèr l’i
prétan pa lès pèrd!
r: rotin; baro; rousté;
lor; roklor
Zozèf, rousté sépakoman, la parti, la minm
pa fèrm baro!
s: salé; sitronèl;
sapsap; agas; ramas; lasasin; larasaz; kasya; fransé; sapo;
sabouk
Fot kari rouz zanana, pésèr bor-d-mèr i kontant
bouyon sapsap
t: tang; takon; tèktèk;
trimo; tramay; tit-mèr; tyatya; tyaptyap
Koméla i anpès pas tramay dan la tit-mèr
v: voras; vindyon; valal;
voulvoul; vouv
Zot té si télman voras, la sot si lo pla manzé
konm inpéd valal si in karo mayi tann
z: zourit; zénéral;
zéro; zo; zoli; zakasi; zwazo; sanzé
La mèr lé bèl zordi. Aswar lodèr kari
zourit va lévé.
IV – Nasales:
y- yn: piny; giny; liyn;
siyn; giyn; montayn;
Lo vyé pésèr lavé la giyn, son liyn
la kasé kan gro pwason la béké
ing: moring; zéping;
ding; ling
i-ng: zi-ng; ri-ng; zépi-ng
I tard pa nana sanpyona moring si lo ri-ng
ang: tang; papang; zangzang;
lanpang; karang
Kinm èk inpé lanpang mi inm kari karang
ong: kong; long; zong;
mizong
Mwin la giny in koudkony, la désoun mon zong
oung: moung; mouroung
I di mouroung lé bon po la tansyon
in, inn, inm: rotin; vin;
sinn; grinn; aminn; tinm;
Kinm son rimatis dann dwa, la vyèy i grinn son mayi
an, ann, anm: san; fèrblan;
atann; tann; la sann; la pann; la vyann; zinzanm
Brèd yèr, la vyann zordi
on, onn, onm: sonz; non;
konkonm; fonnkèr
Out kozman i glis si mwin konm dolo si fèy sonz
am, im: lam; alim; plim;
lamsim; rézim
In bon lamsim i vo tout fantézi i wa dann réklam
Fins de mots en «ane, ine, one»
ane: mafane, tanpane,
tatane, damzane
Lo gardyin la giny tatane: volèr la pasé li la pa
antandi
ine: lizine; kizine, la
line, kouzine; tantine; kapline
Tantine Zaza la touzour fé kapline an pay sousou
one: saksofone; patéfone;
téléfone; siklone
Anlongèr-d dimans, lo vyé patéfone té
i radot; «siklone, siklone, akout la klos i sone!»
Le cas de la lettre H
Cette lettre, inexistante dans l’alphabet 83 a été
utilisée pour la transcription de certains textes figurant
dans le livret pédagogique «Wopé Zangoun! Koman
i lé?»
Explication:
«C’est en transcrivant une fable enregistrée
que nous avons ressenti la gène que provoquait l’inexistence
dans l’alphabet du «h» indispensable pour certaines
formes d’expression de l’approbation «(h)in!»,
de la négation «(h)in-(h)in-(h)in!», du doute
ou de la moquerie «(h)m!».»
extrait de la communication de Roger Théodora dans actes
du colloque «les langues de France et leur codification»
p 226
Exemples:
Langaz kokas, langaz Bourbon.
Pou di aou «oui» i fé «hm-hm!»
E s’i krwa-p’aou, i fé «hm! hm!»
Avan-n-antann i pé pa krwar,
Mé astèr-k zot i koné l’zistwar,
Kosa-k zot i di d’sa? hm? hm?
«langaz Bourbon»
par Frédéric LEGRAS
tiré dan lalbom z’histoires
Créoles par Daniel VABOIS
in «Wopé Zangoun! Koman i lé?» page 59
Ti roké-la pèrd pa kouraz, la di:
«papang! sak domoun i di la, lé vré, sa! pars
kan ou i larg out siflèt la, ziska moutardyé i arèt
pou akout aou!»
Papang anlèr son brans-dobwa i fé: «hm!...hm!...hm!»
Daniel VABOIS: z’histoires
créoles
in «Wopé Zangoun! Koman i lé?» page 67
|