DJOK
HEBDOMADAIRE
Le journal de la communauté antillaise
N°31 Vendredi 10 Juin 1977

Ti-Jean
Photo © Zananas.

An Kont Matinik : TI JAN LORIZON

YE KRIK ! YE KRAK !
MISTIKRI, MISTIKRA !

Lakou dô ?
Non lakou ne dô pa !

Krik ! Krak !

An tan lontan, dépi diab té ti
bolonm, té ni an ti boug yo té
ka krié Ti Jan. I té maléré, maléré,
maléré. Papa-ye té mô, lè i té tou
piti, é i té rété li yonn épi man-
man-ye. Tonton-ye, frè papa-ye,
sété an gro tchap. I té ka fè
toutt moun krié-ye : Misié Robè.

Krik ! Krak !

An jou, Ti-Jan té asiz, lan min-
ye an ba machouè-ye. I rété i di :
« Manman, gadé manniè tonton
pa ka fè ayen ba nou. Papa mô
a fôs travaye i travaye ba-ye.
Toutt lajan tonton ni, sé anlè do
papa i fèye. Mé man péké pran sa
kon sa. Nou ké ouè ki moun ki
pli fô, i pa lé ba nou ayen, é byin
man ké pran toutt ! La pli bèl
anba la baye ».

KRIK !

Misié Robè té ni an manniè té
ka pasé douvan kaye-yo tou lé
bonmatin. Joutala, Ti-Jan lévé,
i mété an kan-nari friyapin anlè
difé. Lè i ouè tonton-ye ka bôdé,
i éteinn difé-ya, i pôté kan-nari-a
bô la pôt-la. Kon friyapin-an té
sôti anlè difé, i té ka fè « potôf,
pôtof ». Ti-Jan rédi an fouèt, i
koumansé krié an mouè : « Fri-
yapin, bouyi, bouyi man di-ou ! »
Misié Robè douboutt fap dèyè
Ti-Jan, i pa té pé kon prann.
« T Jan, Ti Jan monfi, sa ki pasé ?
Ou ka fè zonbi aprézan ? ». Ti
Jan pété ri « Ton-nan ! Sa ki
moun-la ka vini mélé bagaye-
moin ?

YE KRIK ! YE KRAK !

Misié Robè mété-ye ka mandé Ti
Jan an lo kèsion. A fôs afôs i fini
pa di Ti Jan « Fôk ou ba moin
sikré-ya ». Ti jan di-ye : Mé si
man di-ou li, mouin ki ja maléré,
man péké ni ayen minm »
Mé misié Robè mandé-ye é viré
mandé-ye ankò, i pa té ka baye
an pa, Ti Jan di : « Bon ébyin, si
ou lé sav, fôk ou ba mouin toua
foua chapo-ou plin lajan ».

Lakou dô ? Non lakou ne dô pa !

Robè soté, i monté, i wouklé, mé
i ba Ti Jan toua foua chapo-ye
plin lajan. I pran fouèt-la an
échanj, épi i viré kaye-li. I invité
an lo moun pou montré-yo sa i té
kon-nèt (i pa invité Ti Jan). Lè
toutt moun té la, i pran pli bèl
bèf-li, i fè-yo tchoué-ye baye. I
pran fouèt-la i koumansé krié an
moué : « Bèf, bouyi, bouyi, bouyi man
di-ou ! Bèf pa janmin bouyi.

Toutt kanmarad-li koumansé fè
la fèt épi-ye. I lévé faché, i di :
« An toutt manniè, man ké tchoué
ye, ti vakabon tala, ti nèg-maron
tala ».

Krik ! Krak !

Ti Jan ja fè dé ron bô kaye misié
Robè ; an lizin-la, yo té ja rakon-
té manman-ye sa ki pasé, é man-
man-an vini di Ti Jan sa. Ti Jan
di-ye : « Manman, man ja sav
Misié Robè bizouin krié mouin.
Mé i pôkô vouè ayen é i ja ka
vréyé pié. Ou pa bizoin pè.
Anni fè sa moin ka di-ou fè ».
I alé gin-yin an blad kochon, an
lit san, an janbèt, i byin filé jan-
bèt-la, é i viré kaye-li. I fè man-
man-ye fouré blad-la anba rob-li,
é i di-ye sa i té pou fè.
O pipiri, misié Robè rivé, i ka
tchimé !
« Ti Jan, o Ti Jan, aye lévé-ye ba
mouin ! »
Manman-an, ki té an konplosité
épi gason-ye, mété pléré a tè.
« Misié Robè, man péké pé minm
ti manmaye tala, lè i ka dômi,
fôk pa brinin-ye, pas i ka lévé an
sikso é i pé fè ninpôt kisa « Gadé-
mouin ti brin fanm-lan, si ou pa
ka lévé-ye, sé ou minm man ké
tchoué !
— Alo misié Robè, ou ka vréyé
mouin pran lan mô mouin kon sa
— Ou té pou tchoué-ye dépi jou
ou fè-ye minm ! »
I antré an chanm-lan, i kriyé :
« Ti Jan ! Ti Jan ! »
Ti Jan anni lévé an lè li-ya, i ralé
janbèt-la, i varé an lè manman-ye,
i pitché-ye anba tchè ; blad-la
krévé, san ka koulé toupatou,
manman-ye tonbé rèd.

YE KRIK ! YE KRAK !
Krik ! Krak !

« Ti Jan, ou tchoué
manman-ou, mé ti bolonm, an
vérité ou ni malédision an kô-ou »
Ti Jan soukoué tèt-li, i gadé, i di :
« Ti zafè, tonton ! Sé dèyè zafè ki
ni zafè ! » I trapé an fouèt i kou-
mansé fè an lo djindjin, ka soté,
ka prédié. Aprésa, i di :
« Manman, brin-nin gro zoteye-ou
manman-an brinnin gro zoteye-li
« Manman, brinnin lanmin-ou
manaman-an brinnin lanmin-ye
« Manman, douboutt ! ».
manman-an douboutt pap !

KRI, KRA !

Misié Robè rété ababa.
Lè i rivé palé i di
« roye, roye, roye, fout ti boug-la
fô, a non fôk ou ba moin sikré-
ya !
I viré ka anmerdé Ti Jan, yo rété
la ka palé, ka palé. Alô Ti Jan,
yo rété la ka palé, ka palé. Alô
Ti Jan di-ye : « Fôk ou ba mouin
sis ti fon chapo plin lajann »

YE KRIK ! YE KRAK !

I ba Ti Jan lajan-an é i pati épi
fouèt-la.I viré invité sé moun-la
i pran an janbèt é i pitché
madanm-li an mitan tchè piou !
madan-lan tonbé ouap ! San kou-
mansé koulé kon dlo. Robè pran
fouèt-la, koumansé fè sik.
Madanm-lan pa brinnin minm, i
té mô é byin mô. Misié-ya
koumansé pèd la kat, i alé dyèk-
teman a kaye TI JAN, i baye an
gôjèt, i fouré-ye adan an makout.
TI JAN pa débat ti kô-ye. I kité
misié-ya minnin-ye alé.

Padan tonton ka maché, i ka chanté
« Man kaye néyé ti-jan, lorizon... »

Mé an chimin, an kakarèl pran
tonton-an, i déchajé kôye pou alé
soulajé anba boua-a. Konpè Tig
té ka pasé pa la. Toutt moun sav
manniè i vôlé, i pran kouri gadé
sa ki té adan. Ti jan té maré kon
an volè.
« ébé, sé ou Ti jan. Sa ou ka fè
la ? »
— Konpè, konpè, man adan an
kalté bab épi misié Robè
— Boug-la ki ni toutt bèf-la ?
— Ouè ! ou sav sé mouin ka
véyé bèf-li : Kon man té mal
maré an ti bèf, i di mouin konsa
fôk man manjé pli gro bèf-li. Mé
gadé, ou pa lé rann-mouin an ti
sèvis ?
— Mé sa ou ka di la-a ? Man ké
manjé sa ba-ou ! »
Konpè tig antré an makout-la,
Ti-Jan maré-ye é i chapé.

Lakou dô ?
Non lakou ne dô pa !

Misiè
Robè déviré, i viré chajé. I ka
maché, mé i ka kaltchilé : « Ki
manniè é sa, pannié-a lou pasé
toutalè-a, savôs si i pôkô mô ? »
I rivé jis anlè an falèz, bôdlanmè.
I maré dé gro gayak adan an
branch filao, é i maré filao-a alan-
tou makout-la, é wop ! i ladjé-ye
an fon dlo-a. I déviré tchè kon-
tan. I ka chanté yan bèlè ! Lè i
rivé anba, i touvé Ti Jan ka espé-
ré-ye épi an lo, an lo mouton
alantou-ye « Mé Ti Jan, sé pa
ou man sôti ladjé an fon lanmè
a ? »
— Mé tonton, ou ladjé-mouin
anlè an ban mouton, man trapé
mouton, si ou té ladjé mouin
anlè an ban bèf, man té ké trapé
bèf ! »

KRI KRAK !

Tonton-an ja pri adan trap-la !
I ja bizouin Ti Jan minnin-ye
anlè an ban bèf. Ti Jan fè sanblan
ka lanté, épi i di-ye : « an-nou alé !
Ti-Jan maré-ye adan an sak, maré
dé gro gayak adan kôd-la pour
maré sak-laé épi i ladjé-ye an
lanmè-a : djouboum.

Aprésa, i viré lakaye-li, i di :
« Manman, man fini é byin fini
épi tonton. I pa té lé ba nou ayen
man pran toutt ! ».